Financiële, mentale en fysieke gezondheid zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. We zien dat nu door de uitbraak van COVID-19, waarbij keuzes voor volksgezondheid en een gezonde economie direct op elkaar ingrijpen. Maar we weten ook steeds meer over de wisselwerking tussen financiële zorgen en gezondheid op kleinere schaal, in huishoudens en bij individuele inwoners. Hoe meer we hierover leren, hoe vaker we tegen één cruciale vraag aanlopen: hoe doorbreken we de vicieuze cirkel van schulden, financiële stress en ongezond gedrag? In Utrecht Noordwest slaan de gemeente Utrecht, het Louis Bolk Instituut en Purpose de handen ineen om deze vraag uit te diepen en om samen met inwoners en professionals te werken aan een oplossing voor de volgende generatie.
Financiële, mentale en fysieke gezondheid: de vicieuze cirkel
We kunnen steeds preciezer vertellen hoe financiële zorgen en onze gezondheid elkaar beïnvloeden. Om te beginnen kan ziekte leiden tot inkomensverlies en schulden1. Tegelijkertijd weten we dat de hoogte van je inkomen bepalend is voor je gezondheid: wie meer verdient leeft langer2. Daar staat tegenover dat schulden stress veroorzaken waardoor je minder goed voor jezelf gaat zorgen en sneller ziek wordt3. Gebrek aan geld – schaarste – beperkt ons cognitieve vermogen om na te denken over de langetermijngevolgen van onze keuzes4.
En daarmee is de cirkel rond: ziekte en een ongezonde leefstijl maken het moeilijker om uit geldzorgen te komen. Verschillende studies laten zien dat mensen met een lage sociaal economische status (SES) die moeite hebben met rondkomen een slechtere gezondheid hebben dan mensen met een hogere SES5. Minder goede voeding en stress door geldzorgen leiden ertoe dat kwetsbare groepen vaker kampen met aandoeningen als obesitas en diabetes type II6. De afbeelding hieronder laat zien hoeveel vaker volwassenen in Utrecht die moeilijk rond kunnen komen last hadden van mentale én fysieke gezondheidsklachten in 20197.
Kunnen we deze kennis ook inzetten om een oplossing te bieden? Waar kunnen we interventies toepassen en hoe geven we die vorm? In Utrecht Noordwest zetten wij in op gezonde voeding. We richten ons op een duurzame verandering en willen voorkomen dat de vicieuze cirkel in de levens van nieuwe generaties optreedt.
Gezonde voeding voor iedereen toegankelijk
Gezonder eten is een wens van inwoners zelf. Dat bleek toen de gemeente Utrecht in 2019 aan inwoners en partners vroeg waar zij aandacht aan willen geven. Helaas lijkt gezonde voeding niet voor iedereen weggelegd. Samen willen we daarom onderzoeken hoe we gezonde voeding voor iedereen toegankelijk kunnen maken.
1. Gezond eetgedrag staat centraal
Door inwoners te ondersteunen om gezond te eten kunnen zij gezonder worden, zich gezonder voelen en gezond blijven. We brengen in kaart hoe inwoners en professionals denken over gezond eetgedrag, hoe professionals inwoners ondersteunen en welke initiatieven het meest aansluiten bij de behoeften van inwoners. Door met inwoners te kijken hoe gezonde voeding voor hen écht toegankelijk wordt, kunnen ze op een passende manier ondersteund worden. Zo moet het voor iedereen mogelijk worden om gezonde keuzes te maken en om die te kunnen betalen.
We werken vanuit Positieve Gezondheid, omdat de wensen en mogelijkheden van de inwoners centraal moeten staan8. Vanuit die wensen en mogelijkheden wordt gekeken hoe professionals kunnen bijdragen en welke bestaande initiatieven en praktische tips kunnen helpen om verandering te bewerkstelligen.
2. We investeren in de volgende generatie
Als (aanstaande) ouders een gezond eetpatroon aanleren, hebben hun kinderen daar levenslang profijt van. Daarom richten we ons op ouders met financiële stress: zwangere ouders en ouders van jonge kinderen. Timing is daarbij cruciaal. Kinderen krijgen is een levensveranderende ervaring waardoor mensen vaak sneller geneigd zijn om gezonde keuzes aan te nemen en door te voeren.
Op dit moment voert het Louis Bolk Instituut een onderzoek uit naar de behoeften en mogelijkheden van inwoners en professionals met betrekking tot gezonde voeding. De uitkomsten van het onderzoek presenteren we later, maar we delen graag alvast tegen welke struikelblokken jonge ouders en professionals aanlopen. Wat horen we van de betrokken professionals?
Het verschil tussen belangrijk en urgent
Het belang van gezonde voeding is algemeen bekend. Maar wanneer breng je dit thema ter sprake? Hoe urgent is gezonde voeding wanneer je met een ziek kind bij de huisarts komt?
"Als een kind koorts heeft en je begint daarna over overgewicht, dan hebben de ouders zoiets van 'daar kwam ik niet voor en dat doen we later wel'. Dan zie je die kinderen niet meer."
Daarbij ondervinden professionals telkens weer dat er altijd wel iets anders speelt wat dringender is dan preventie en voeding. In de woorden van een gezinswerker:
"Als gezinnen stress, onzekerheden en zorgen ervaren omtrent de woning, financiën of andere opvoedvragen, of als ze in een scheiding zitten, dan komt de voedingsvraag echt op de achtergrond te staan. Die komt pas weer tevoorschijn als andere vragen wat meer rust hebben gekregen."
De kloof tussen weten en doen
Meten is weten. Kennis is macht. Toch? In de praktijk blijkt dat wanneer het professionals wel lukt om over voeding te praten duurzame verandering nog niet gegarandeerd is. Dat kan bijvoorbeeld zijn omdat tips en initiatieven niet goed op elkaar aansluiten, zoals een diëtist concludeert:
"Wat soms misgaat is dat gezinnen op andere plekken andere informatie krijgen over wat gezonde voeding precies betekent."
Daarbij komt dat het in de praktijk nog niet zo makkelijk is om informatie toe te passen in ons dagelijks leven. Jonge ouders vertelden hun hulpverlener bijvoorbeeld:
"Wat jij ons vertelt, dat weten wij eigenlijk al. We weten heus wel wat gezonde voeding is. Op papier staat het allemaal heel mooi, maar we willen juist praktische tips: hoe doe je dat eigenlijk?"
Onze inzet: leren, creëren en doen
Precies die laatste vraag zijn we met elkaar en met inwoners en professionals aan het uitdiepen. We onderzoeken welke visie professionals hebben op gezond eetgedrag, waar inwoners met geldzorgen behoefte aan hebben en welke hulpmiddelen er al zijn. We willen het wiel niet opnieuw uitvinden, maar zoveel mogelijk verbinden en aansluiten bij wat er al is in de wijk. Zo leren we wat er speelt en waar behoefte aan is.
We willen ook creëren: samen werken aan oplossingen waarvan we weten dat ze écht werken in de praktijk. Daarom organiseren we op 8 december een hackathon waar we met inwoners, organisaties en initiatieven uit de wijk, professionals en de gemeente een dagdeel (online) samenkomen. Dat doen we om op basis van het onderzoek ideeën uit te wisselen, bestaande initiatieven nog beter op elkaar aan te laten sluiten en breed gedragen oplossingen te ontwikkelen. Alles om duurzame verandering te bewerkstellingen.
Maar boven alles willen we gaan doen: in 2021 richten we een living lab in waar we interventies in de praktijk kunnen uitvoeren, testen en aanpassen. Een living lab helpt ook om de bekendheid van initiatieven in de wijk te vergroten en om best practices vast te leggen en te delen. Zo werken we samen toe naar een toekomst waarin gezonde voeding toegankelijk is voor iedereen in Utrecht Noordwest – ook voor inwoners met geldzorgen. En minstens zo belangrijk: de lessen die we leren in deze wijken kunnen we meenemen en toepassen in andere wijken in Utrecht en de rest van Nederland!
Meer informatie
Wil je meer weten over dit project of wil je op de hoogte blijven van het onderzoek en het vervolgtraject? Neem dan contact op met Louise Witteman of Marieke Battjes-Fries
Zie ook het bericht op de website van Purpose
1 Movisie (2016), Wat werkt bij Sociaal en Gezond? Over de bijdrage van sociale factoren aan gezondheid
2 Verweij, A. (2013), Sociaaleconomische status: Wat is de samenhang met gezondheid en zorg?
3 Jacoby, M.B. (2002), Does indebtedness influence health? A preliminary inquiry
4 Mullainathan, S. & Shafir, E. (2014), Schaarste. Hoe gebrek aan tijd en geld ons gedrag bepalen
5 World Health Organization (2013), Review of social determinants and the health divide in the WHO European Region: final report. Copenhagen: World Health Organization.
6 Van Der Velde, L. A., Nyns, C. J., Engel, M. D., Neter, J. E., Van Der Meer, I. M., Numans, M. E., & Kiefte-de Jong, J. C. (2020). Exploring food insecurity and obesity in Dutch disadvantaged neighborhoods: a cross-sectional mediation analysis. BMC Public Health, 20, 1-11.
7 Volksgezondheidmonitor Utrecht (2019)
8 https://iph.nl/positieve-gezondheid/wat-is-het/