De eerste jaren van een mensenleven zijn cruciaal voor het ontwikkelen van eetgewoontes. Daarom is het volgens Marieke Battjes zo belangrijk om kinderen van jongs af aan gezonde eetgewoonten bij te brengen. Ouders willen het beste voor hun kinderen, maar sommige gezinnen hebben minder makkelijk toegang tot gezonde voeding. Zo is er in achterstandswijken een groter aanbod aan goedkoper, maar ongezond voedsel. Bovendien is het door tijdgebrek en stress vaak niet mogelijk om een volledige maaltijd uit verse ingrediënten op tafel te zetten.
Arme gezinnen eten vaker ongezond
‘Het is heel zwaar om in armoede te leven’, zegt Battjes. ‘Mensen weten wel wat gezond eten is en snappen het belang ervan, maar als je voortdurend financiële stress hebt, is er geen ruimte in je hoofd om een gezonde maaltijd te maken.’ Een combinatie van allerlei problemen en een ongezond voedingspatroon geeft een groter risico op onder andere overgewicht, hart- en vaatziekten en diverse vormen van kanker. ‘Deze mensen leven gemiddeld zes jaar minder lang.’ De vraag tijdens het onderzoek was dan ook: hoe kunnen we gezond voedsel voor iedereen toegankelijk maken?
Contact met de gezinnen zelf
Voor dit project bezochten de onderzoekers achterstandswijken. Er was veelvuldig contact met de gezinnen zelf, leveranciers van voedsel zoals de Voedselbank, andere initiatiefnemers voor gezonde voeding in achterstandswijken en personen uit betrokken organisaties zoals de jeugdgezondheidszorg en de gemeente. De onderzoekers brachten in kaart welke wensen, knelpunten en behoeftes er waren vanuit de gezinnen en welk aanbod beschikbaar was vanuit de hulporganisaties. Battjes en Witteman ontdekten dat er al veel initiatieven op het gebied van gezonde voeding zijn, maar dat die niet altijd bekend waren en ook niet altijd aansloten bij de wensen van de doelgroep. ‘Je moet je afvragen: willen mensen wel leren tuinieren of stamppot maken? Het doel was aanvankelijk onderzoek te doen bij afnemers van de Voedselbank, maar al snel bleek dat er veel meer mensen in armoede leven die geen gebruikmaken van de Voedselbank. Met hulp van de gemeente Utrecht hebben we het project breder getrokken naar alle wijkbewoners in Utrecht Noordwest die op of onder de armoedegrens leven.’
Hackaton voor alle betrokken partijen
Uit het onderzoek bleek dat ouders die in armoede leven wel weten dat thuis koken met verse ingrediënten en voldoende afwisseling belangrijk is voor een gezond eetpatroon in het gezin, maar dat diverse factoren er voor zorgen dat dit lang niet altijd lukt in de dagelijkse praktijk. De onderzoekers maakten een factsheet waarin de resultaten uit de interviews en een lijst met concrete suggesties staan voor het stimuleren en mogelijk maken van gezonde voeding bij de kinderen en ouders. ‘De resultaten hebben we met de gemeente Utrecht gedeeld. Samen met de gemeente en maatschappelijk adviesbureau Purpose hebben we een hackaton georganiseerd met betrokken partijen, zoals bewoners en alle initiatiefnemers op het gebied van gezonde voeding.’ De groep besprak met elkaar de volgende vragen: Hoe kunnen we koken met verse producten makkelijker en leuker maken? Hoe kunnen we de leefomgeving van kinderen gezonder maken? En hoe maak je kennisdeling over gezonde voeding aantrekkelijker?
‘We hebben uitgelegd wat de resultaten van het onderzoek zijn, wat er genoemd is door bewoners en wat er mogelijk is vanuit de initiatieven. Hoe gaan we hiermee verder in de wijk? En hoe kan de gemeente hierin ondersteunen? In die bijeenkomst zijn er veel contacten gelegd tussen de initiatieven en de bewoners en bewoners onderling om nieuwe initiatieven te starten en bestaande initiatieven zichtbaarder te maken of te combineren.’
Onderzoekskennis terug naar de praktijk
Er zijn volgens Battjes al veel initiatieven op het gebied van armoede en gezonde voeding, maar vaak vinden mensen zelf opnieuw het wiel uit. ‘Het delen van hoe je zoiets doet, dat wordt naar ons weten nog weinig gedaan. Kennisdelen is een belangrijk onderdeel. We doen onderzoek om kennis die we opdoen terug te geven aan de praktijk.’
Het Louis Bolk Instituut gaat een vervolgonderzoek starten waarvoor financiering is toegekend door Triodos Foundation. De Voedselbank in Nijmegen komt leveranciers tekort omdat steeds meer mensen hiervan afhankelijk worden voor hun dagelijkse maaltijden. Regeneratieve boerderij De Biesterhof wil producten leveren aan deze Voedselbank. ‘Wij willen hierbij twee dingen bekijken: wat kan het verdienmodel zijn voor de boerderij? Ze kunnen niet zomaar gratis producten weggeven. En ten tweede: waar heeft de doelgroep zelf behoefte aan? Op welke producten en welke diensten zitten deze mensen te wachten? En waar kan de aansluiting worden gezocht?’
Voedseleducatie op scholen
Een tweede vervolgtraject gaat over voedseleducatie en het aanbieden van gezonde voeding op scholen. Er is steeds meer aandacht voor gezonde voeding op basisscholen. Maar cijfers lijken uit te wijzen dat er vooral voedseleducatie plaatsvindt op scholen in rijkere wijken, en veel minder in wijken waar veel kwetsbare kinderen heen gaan. ‘Daardoor vergroten we onbewust de gezondheidsverschillen, in plaats van ze te verkleinen. We willen onderzoeken waarom bepaalde scholen hier minder aandacht aan besteden en wat ze nodig hebben om meer met het thema gezonde en duurzame voeding aan de slag te gaan.’
Lees meer in onze publicatie en op onze themapagina Gezonde leefstijl en voeding.
De basis voor een gezonde landbouw en voeding
Dit interview maakt deel uit van onze miniserie 'De basis voor een gezonde landbouw en voeding'. Samen met Stichting Triodos Foundation dromen we van een veerkrachtig voedselsysteem waarin een weerbare bodem de basis is voor een gezond landbouwsysteem en waar robuuste dieren en gewassen, smaak en kwaliteit van producten centraal staan. Door de impact van de onderzoeksprojecten die we binnen het Droomfonds van Triodos Foundation hebben kunnen uitvoeren, is deze droom weer een stukje meer werkelijkheid geworden. Lees er meer over in de brochure Gezonde grondslag landbouw en voeding.